Dit keer een uitgebreide post over de Japanse theeceremonie; chanoyu or chadō, sadō genoemd. Dit is een eeuwenoude Japanse traditie en is verheven tot een ware kunstvorm. Het draait allemaal om de bereiding, presentatie en drinken van (normaal gesproken) gepoederde groene thee welke ze in Japan matcha noemen.
Er zijn hele boeken geschreven over deze traditie maar ik wil het dit keer hebben over mijn persoonlijke ervaringen met een theeceremonie. Tijdens mijn verblijf in Fukuoka (2011) heb ik een minder formele versie van de theeceremonie meegemaakt, die ook wel bekend staat als chakai.
Bij binnenkomst
Zoals gebruikelijk in Japan werd er verwacht dat we bij binnenkomst in de hal onze schoenen uittrokken. Vervolgens kwam één van de gastvrouwen naar ons toegelopen met verscheidene soorten yukata’s. Dit is een soort van “zomer” kimono en bestaat slechts uit een enkele katoenen laag.
Vervolgens werden we binnen gevraagd in de kamer waar de theeceremonie zou plaats vinden. Geen stoelen geen tafel niks, we mochten netjes gaan zitten op de tatami vloer. Voordat we “echt” gingen beginnen met de theeceremonie was het tijd voor een uitgebreide uitleg over de traditie, het vakmanschap en de belangrijkste elementen in de inrichting van een traditionele Japanse woning.
Traditionele ruimte
In het kort komt het hierop neer; met uitzondering van de keuken en badkamer heb je niet altijd muren in een traditionele Japanse woning. Vaak is het één grote ruimte die opgedeeld kan worden met behulp van een soort schuifdeuren/muren die fusuma heten. Deze zijn anders dan de schuifdeuren met kleine vierkantjes van rijstpapier, shoji, die worden namelijk gebruikt om het huis te scheiden van het buiten leven.
Op maat gemaakt decor
De trots van elke traditionele Japanse ruimte is de Tokonoma. Dit is een soort, in de muur verzonken, ruimte (vaak op een verhoging) waar artistieke werken getoond kunnen worden. Het is absoluut verboden om binnen deze ruimte te komen anders dan om de decoratie te vervangen, en dan nog mag het alleen volgens strikte etiquette. Bij elke theeceremonie wordt dan ook gezorgd voor passende decoratie.
In dit geval bevatte onze tokonoma een kalligrafie werk ofwel, kakejiku met een gezegde wat je grofweg kunt vertalen naar “blijdschap in de gewone dag”. Maar het is ook erg gebruikelijk dat er een Ikebana, een Japans bloemstuk staat, of een andere vorm van Japanse creativeit. Of natuurlijk een combinatie van meerdere soorten zoals op de afbeelding hieronder.
Nadat dit allemaal verteld en uitgelegd was kon de theeceremonie beginnen. Belangrijk om te onthouden is, dat dit niet gewoon gezellig theeleuten is maar een echte kunstvorm. En ik zeg het er niet elke keer bij maar onze theeceremonie meester(es) was ongelooflijk beheerst, sierlijk en volledig “in control” bij elke handeling die ze deed, het was simpelweg bijzonder om te zien.
Hard verdiende titel
Niet iedereen mag zichzelf theeceremonie meester noemen en ze heeft er dan jaren en jaren voor gestudeerd en geoefend. En dan heb ik het niet over een jaartje of twee maar zo’n twintig jaar. Want niet alleen het voorbereiden van de thee moet je kunnen!
Van de Kakejiku aan de muur, of de bloemen die je gebruikt voor je Ikebana (die je ook zelf moet kunnen schikken) tot aan het servies dat er gekozen wordt, je moet overal van af weten en de juiste balans en relatie met het huidige seizoen en het gezelschap weten te kiezen.
Maar alleen al het zien hoe deze vrouw een schepje water uit de ketel pakte en in een kom deed was genoeg om je de grootste kluns op aarde te laten voelen. Zelfs de simpelste beweging was volledig doordacht en zat vast een strikte etiquette en alles zag er even soepel en elegant uit.
De thee wordt klaargemaakt
Voordat we onze eerste kop thee kregen werd ons eerst een Japans snoepje aangeboden, een soort wagashi. Vervolgens konden we toekijken hoe onze gastvrouw de thee klaar maakte. Dit deed ze door eerst matcha in het kopje/kom te scheppen en daar heet water aan toe te voegen.
Vervolgens pakte ze een een soort van kloppertje (chasen) welke is gemaakt van bamboo en roerde op een speciale wijze door de thee heen. Op die manier wordt het poeder volledig gemengd met het water tot er een soort schuim laagje ontstaat en dan heb je usucha, dunne groene Japanse thee.
Vervolgens werd de kom neergezet voor de eerste persoon. Deze moet eerst de maker van de thee bedanken en zich tegenover de andere gasten verontschuldigen dat hij/zij eerst mag gaan (“Osaki ni” is de juiste term om te gebruiken), en dan mag je de thee drinken.
De thee drinken
Ook hier zijn weer regels voor, je pakt deze op met je rechterhand en plaatst hem dan in je linkerhand. Vervolgens draai je de kom zo dat de mooist bewerkte kant naar de andere gasten toestaat, zodat de gasten het kunnen bewonderen. En dan mag je een slok nemen. Als je bij de laatste slok komt wordt er van je verwacht dat je deze met een luide slurp opdrinkt. Dit doe je als teken dat je genoten hebt van de thee.
Voordat je het kopje weer neerzet neem je de rand tussen duim en wijsvinger (van je rechterhand) en veegt hem schoon. Pas dan zet je de beker op de vloer en maak je je vingers schoon met een papiertje/tissue.
De thee zelf is, apart. Het was voor mij (destijds was het 2011) de eerste ervaring met echte authentieke Japanse groene thee en het is absoluut niet te vergelijken met groene thee hier in Nederland. Op dat moment vond ik het vrij heftig van smaak en een stuk bitterder dan je zou verwachten. De eerste slok was dan ook zeker even wennen maar aan na een poosje begin je het écht lekker te vinden. Nu, anno 2025 ben ik dól op matcha haha!
Pijnlijke situatie
Wat ik ook nog niet verteld heb is dat er van je verwacht wordt dat je de gedurende de ceremonie in seiza zit. Dit is een traditionele manier van zitten waarbij je rechtop, met je benen onder je gevouwen zit. Klinkt makkelijk, is het niet. De eerste 10 minuten gaan prima maar daarna begint het al snel te tintelen en irriteren, en voor je het weet doet het pijn.
Maar je wilt niemand beledigen dus blijf je zitten tot je benen beginnen te prikken, slapen en uiteindelijk gevoelloos zijn. Achteraf bleek dat je niet letterlijk de hele ceremonie zo moet zitten maar alleen tijdens het thee drinken en andere belangrijke momenten. Met name wanneer je een buitenlander bent wordt er ook minder streng opgelet omdat er verwacht wordt dat je het toch niet lang kunt volhouden.
Zoet einde
Na ons eerste kopje thee kregen we een ander soort snoepje, higashi dit keer, deze zijn wat droger en harder dan wagashi en worden op een andere manier gemaakt.
Ook werd er een ander soort thee voor ons klaargemaakt; koicha. Officieel gezien hoort deze thee eerst gedronken te worden maar omdat het een dikkere en nog bitterrede versie is van usacha werd deze later geserveerd zodat we alvast wat konden wennen aan de smaak. Ook werd deze kom door ons allen gedeeld in plaats van elk een eigen, iets waar ik erg dankbaar voor was aangezien dit zeker niet mijn favoriete soort thee is…
Vervolgens was het tijd om de ceremonie af te sluiten en weer verbaasden ik en de andere gasten zich erover hoe er voor elke handeling, zelfs voor het oppakken en opbergen van de “Chashaku” (het lepeltje wat je gebruikt om de macha in de kom te scheppen) aparte handelingen waren en regels om te volgen.
Als laatste was het tijd om onze Yukata’s (jammer genoeg) weer uit te trekken en konden we nog enkele vragen stellen. Al met al duurde de gehele ceremonie bijna 3 uur lang en hadden mijn benen wel even de tijd nodig om weer te wennen aan al het gewicht dat ze ineens weer moesten dragen.
Maar al met al een ervaring die ik nooit meer zal vergeten!
