Als je ooit in Japan bent geweest, is het je misschien opgevallen: het gros van de mensen is er opvallend slank. Loop een willekeurige straat in Tokio in en je ziet nauwelijks mensen met (zichtbaar) overgewicht. Zelfs in populaire media, op tv of in tijdschriften, zie je zelden mensen met een voller figuur. En in kledingwinkels vind je vrijwel alles in “one size only”.
Overgewicht hebben of “te dik” zijn is relatief zeldzaam in Japan. Slechts 3,7% van de mensen in Japan krijgt het label obesitas mee, tegenover 12,8% in Nederland, en zelfs bijna 40% in Amerika. Behoorlijk grote verschillen dus.
Het lijkt soms wel alsof er geen dikke mensen bestaan in Japan. Maar hoe zit dat nou écht? Zijn alle Japanners gewoon gezegend met een snel metabolisme, of schuilt er meer achter? En hoe is het voor de mensen die niet binnen de norm passen
Wat is “te dik”?
Om te beginnen is het belangrijk om te kijken naar wat iemand “te dik” vindt. Hier in Europa beginnen de plus-size opties (voor vrouwen) vaak rond maatje 44/46. In de Verenigde Staten ligt dit meer richting maat 48/50, en in landen zoals Japan ligt dit weer heel anders. Zo werd in een poll gevraagd wanneer men een vrouw als “dik” bestempelt.
De percentages geven aan hoeveel mensen iemand teveel gewicht vonden hebben. Het laatste plaatje, waarvan 100% zei dat die persoon dik is, zou hier op z’n hoogst een beetje mollig genoemd worden. Ik denk niet dat ook maar iemand hier één van de dames op de onderste rij überhaupt echt als (veel) te dik zou bestempelen en dat we over het algemeen juist zouden zeggen dat de eerste paar dames “te dun” zijn.
Dit geeft echter wel heel duidelijk aan hoe verschillend er naar gewicht gekeken wordt, wat de verwachtingen zijn, en dus in het verlengde daarvan onder hoeveel druk men staat om binnen de “juiste percentages” te blijven.
Culturele druk
De meeste van ons denken vaak dat Japanners van nature dun zijn. Dat het “in de genen” zit, maar dat is zeker niet (helemaal) waar. Er zijn tal van theorieën die verklaren waarom de Japanse bevolking nou zo dun is. Maar dat gaat verder dan alleen de manier waarop men in Japan omgaat met eten, bewegen, en gezond leven.
In Japan is 出る杭は打たれる。(Deru kui wa utareru) één van de meest bekende spreekwoorden. Het betekent zoiets als: degene die opvallen zullen bekritiseerd worden. Door de sterke groepscultuur is er dan ook veel druk vanuit de groep (familie, vrienden, school, werk en daarbuiten) om binnen de verwachtingen en eisen van de groep te vallen.
Met slank zijn als schoonheidsideaal en ook nog eens de algemene status quo, kun je je voorstellen dat je met overgewicht nogal opvalt binnen de groep. Opvallen is meestal niet echt goed in Japan, en dit vertaalt zich o.a. naar een enorme druk onder Japanse meiden (en jongens!) om een slank figuurtje te hebben.
Vooroordelen
Wanneer je overgewicht hebt, en dan hebben we het niet eens over echt zwaar overgewicht, dan wordt het je een stuk moeilijker gemaakt. Mensen in Japan hebben namelijk sterk de associatie dat mensen met overgewicht geen zelf-discipline hebben, lui zijn, alleen maar ongezond eten, en zichzelf verwaarlozen. Het zouden hierdoor geen goede burgers en werknemers kunnen zijn.
Het is dan ook heel normaal dat jongens en meiden met overgewicht gepest, en soms zelfs gediscrimineerd worden. Zo kom je als dik persoon ook veel moeilijker aan een baan; wie wil er immers een “luie werknemer zonder discipline”?
Dikke buitenlanders
Bijzonder genoeg zul je als toerist maar weinig merken van dit soort discriminatie of opmerkingen. Tegenover toeristen, en met name mensen die ze niet kennen zullen ze vrijwel nooit wat zeggen.
Al zullen de blikken vol veroordeling vaak al genoeg zeggen. Woon je echter in Japan, of raak je beter bekend met Japanners dan kan het maar al te goed dat je behoorlijk botte opmerkingen te verduren zult krijgen.
Gezondheid
Deze angst om dik te zijn komt ook deels voort uit het overheersende beeld van de gezondheidsrisico’s die obesitas met zich meebrengt. Hoewel er natuurlijk uitzonderingen zijn is de algehele wetenschappelijke consensus duidelijk: obesitas is gevaarlijk voor de gezondheid. Nu is dun zijn geen absolute garantie op gezondheid, maar de kansen op diverse soorten klachten zijn aanzienlijk kleiner.
Door te zorgen dat mensen zo lang mogelijk gezond blijven wil de Japans overheid voorkomen dat de gezondheidszorg overbelast raakt. Met de alsmaar ouder wordende bevolking en vergrijzing van de samenleving in achterhoofd is dit een belangrijk focuspunt voor de overheid.
Strafbaar om dik te zijn
Het is om deze reden dat de Japanse overheid in 2008 een wetgeving in het leven heeft geroepen; de metabo wet. Ofwel de metabolisme wetgeving. Hierbij zijn bedrijven en instanties verplicht om de gezondheid van hun medewerkers in de gaten te houden. En dit gaat erg ver.
Zo is iedere werknemer tussen de 40 en 74 verplicht om één keer per jaar mee te werken aan een onderzoek op het werk. Tijdens dit onderzoek wordt de omvang van hun middel opgemeten. Is deze bij een man groter dan 85 centimeter, en bij een vrouw groter dan 90 centimeter? Dan is er werk aan de winkel! De organisatie zal er dan voor moeten zorgen dat de werknemer gaat afvallen.
Wanneer men “te dik” is volgt er een reprimande en krijgt de persoon in kwestie drie maanden de tijd om af te vallen. Lukt dat niet? Dan wordt er een streng eet- en sportschema opgelegd dat men moet gaan volgen. Is er dan alsnog geen verbetering? Dan kunnen er serieus grote boetes worden uitgedeeld. Het is niet geheel duidelijk in hoeverre deze wetgeving strikt wordt nageleefd maar het leef binnen de meeste organisaties wel degelijk.
Andere moeilijkheden
Maar de ongemakken, of soms zelfs ronduit traumatiserende problemen, waar als je dik persoon in Japan tegenaan loopt gaan verder dan alleen nare opmerkingen, druk vanuit de groep, of wetten.
Dit vertaalt zich ook naar tal van andere soorten (onbedoelde) uitingen tegen overgewicht. Denk bijvoorbeeld aan kledingmaten in winkels. Het gros van de kledingmaten is een zogenaamde ‘one size’, die ongeveer te vergelijken is met een Aziatische maat S/M. In Europese maten vaak meer te vergelijken met een XS. In sommige winkels gaat deze nog tot een Aziatische L, maar daar houdt het vaak mee op.
Uitzonderingen zijn overigens westerse kledingzaken zoals de H&M, zij hebben vaak een aanbod tot aan Aziatische XL/XXL. Maar dan nog zijn dit, vergeleken met het westen, geen hele grote maten.
Hier speelt ook een stukje vraag en aanbod in mee. Gezien het gros van de Japanners zo slank is, is er ook simpelweg minder behoefte aan grotere maten. Toch is het opvallend hoe onmogelijk het soms lijkt te zijn om iets te vinden in een grotere maat dan “de standaard”. Dat betekent dat je ook fysiek tegen barrières aanloopt als het aankomt op kunnen leven, en jezelf uiten zoals je dat zou willen.
Fat shaming en anorexia
Mensen schuwen er niet voor om commentaar op je gewicht te hebben. Opmerkingen die hier als fat shaming bestempeld zouden worden zijn daar heel normaal. Ze worden gezien als een soort uiting van bezorgdheid voor elkaars gezondheid. Maar ook om te zorgen dat je voldoet aan de algemene schoonheidsidealen, en daardoor niet buiten de norm valt.
Dit betekent echter niet dat het er allemaal vriendelijk en aardig eraan toe gaat. Het keihard pesten en beschamen van mensen met overgewicht komt dan ook regelmatig genoeg voor.
Volgens velen is het juist deze cultuur van fat shaming en intolerantie die ervoor zorgt dat een hoop Japanners tot het extreme gaan om dun te worden, en blijven. Zo zou een ingewortelde anorexia epidemie in Japan dan ook de ware reden waarom zoveel Japanners dun zijn.
Grote druk om slank te zijn
De druk is dan ook groot om een mooi slank figuurtje te hebben en gezond te leven. Velen moeten hun uiterste best doen om aan dit “stereotype” beeld van de slanke Japanner te voldoen. Niet zo vreemd dus dat diëten, sporten en gezond eten voor een groot deel meer een obsessie is, dan gewoon een gezonde levensstijl.
Al van jongs af aan wordt er “geleerd” dat men om de lijn moet denken. En is het simpelweg onderdeel van de levenswijze in Japan om met je gewicht bezig te zijn. Zeker voor jonge vrouwen. Elke maand is er wel een ander hip dieet of komen er nieuwe wondermiddelen en beauty producten uit die je helpen om gewicht te verliezen.
Of je hongergevoel onderdrukken, en is er iedere keer weer een nieuw work-out regime dat nog beter is dan de vorige. Zelfs in anime (tekenfilmseries) komt dit maar vaak zat duidelijk naar voren.
Eetproblemen
Eetproblemen zijn van alle tijden en alle landen. In Japan werd de eerste vermelding van anorexia en boulimia al zo eind 17e eeuw gevonden, in de aantekeningen van dokter Shutoku Kagawa (1683–1755). Hierin omschrijft hij een aantal patiënten die “zelden en onregelmatig aten” en dan alleen maar kleine hoeveelheden rijst, kastanje’s of tofu aten. Zij hielden dit maanden vol en “dwongen zichzelf tot overgeven na het eten”.
De laatste jaren zijn deze problemen echter alsmaar meer aanwezig in Japan, en komen ze steeds verder naar buiten. Volgens schattingen is anorexia een enorm veel voorkomend probleem. Er wordt geschat dat zo’n 15-25% van alle dames in de leeftijden 20 tot 30 jaar er aan lijdt. Of ernstig dicht bij anorexia en andere eetproblemen zit.
Zelfs kleine kinderen lijden al aan ondergewicht. Vaak omdat ze een moeder met een eetprobleem hebben. Zon worden 10-jarige al gedwongen tot strenge diëten omdat ze een paar kilo te zwaar zijn. Het is dan ook niet voor niks dat anorexia wordt bestempelt als één van de meeste onderschatte en “verborgen” gezondheidsproblemen in Japan.
Ondanks dit grote probleem hoor je hier in Japan vrijwel niemand over en wordt het als normaal bestempeld. Zolang ze er mooi slank uitzien maakt niemand dat verder ook uit, je voldoet immers aan het “normale” beeld. Zelfs opvang of medische- en psychische zorg voor patiënten met eetproblemen zoals anorexia zijn maar mondjesmaat aanwezig.
Niet zichtbaar
Doordat de hevige focus op dieet, eten en sport zo normaal wordt gevonden is er maar weinig aandacht voor onderzoek naar de daadwerkelijke schaal van dit probleem. Dit betekent ook dat er niet wordt gezocht naar middelen om deze ontwikkelingen een halt toe te roepen.
Gelukkig is niet alles kommer en kwel en zijn er wel degelijk veranderingen zichtbaar in de afgelopen jaren. Wanhopige roepen om hulp van dames (zoals Hachiko in het artikel hierboven) komen naar buiten, en vertellen over hun problemen. Inmiddels zijn er zelfs al initiatieven opgestart die streven naar gezondere gewichten en het stoppen met stigmatiseren van chubby mensen.
Body positivity
Dit zijn problemen die niet exclusief in Japan voorkomen. Overal ter wereld lopen mensen met overgewicht tegen soortgelijke problemen aan. Al dan niet in meer of mindere mate. Tegenwoordig zien we dan ook in steeds meer regio’s – en voornamelijk in het westen – de roep ontstaan tot meer ‘body positivity’ en in het verlengde,’fat acceptance’,
Met iconen zoals superster Lizzo en tal van andere prominente celebrities en social media figuren die zich uitspreken ten behoeve van deze thema’s lijkt die boodschap in het westen goed aan te komen. In Japan gaat dit vooralsnog moeizamer.
De opkomst van Marshmallow girls
En toch is er een lichtpuntje op de horizon! De afgelopen jaren zijn er namelijk wel steeds meer signalen te zien dat ook de Japanse cultuur meer openstaat voor andere lichaamstypen. In elk geval in het geval van vrouwen. Zo zijn de “marshmallow girls” inmiddels een heus begrip geworden. Deze bijnaam voor plus-size Japanse meiden heeft de afgelopen jaren op diverse plekken verandering teweeggebracht. Zo is er inmiddels een tijdschrift (La Farfa) verschenen dat zich richt op plus-size mode.
Het hele marshmallow girl idee moet er eigenlijk voor zorgen dat de wat dikkere dames in Japan niet langer als “vies” en “onverzorgd” worden bestempeld maar als “schattig” en “knuffelbaar” waardoor de pesterijen en discriminatie hopelijk een stuk minder zullen worden. Ook moet het helpen om de marshmallow girls zich beter te laten voelen over zichzelf door te laten zien dat ze zeker niet alleen zijn en dat ze er wel degelijk ook modieus en stylish bij kunnen lopen.
Grote idolen
Maar ook de idol-industrie, één van de grootste invloeden en voorbeelden, voor een hoop (jonge) meiden laat verandering zien. Zo verscheen er enkele jaren geleden al een groep met de naam Chubiness. Zij lijken de weg vrij te hebben gemaakt voor andere ‘chubby’ idolen. Want tegenwoordig is Big Angel een up-and-coming naam binnen de showbusiness.
Ondanks dat zij dus niet aan het standaard schoonheidsideaal voldoen vergaren zij steeds grotere massa’s fans. Onder zowel mannen als vrouwen, en jong en oud!
Belangrijke kanttekening is wel dat zelfs bij deze groep hun uiteindelijke doel is om weer slank en gezond te worden. Of zoals ze zelf zeggen: “we zijn gevallen Engelen. Doordat we teveel aten in de Hemel werden we te dik, en vielen we naar beneden. Door te zingen en te dansen zullen we dit gewicht weer verliezen, en terugkomen in de Hemel”.
Slank blijft het streven
En dit lijkt eigenlijk het onderliggende thema te zijn voor een hoop van de body positivity en fat acceptance berichten in Japan. Enerzijds wil men er voor zorgen dat de pesterijen en het discrimineren stopt, maar is het uiteindelijke doel wel dat iedereen slank wordt, en blijft.
Ze willen dit alleen via een meer positieve benadering aanpakken dan via fat shaming. In plaats van mensen de grond in boren willen ze mensen de kracht geven om zichzelf lief te hebben, de waarde in zichzelf te zien, en daardoor te werken aan gezondere, slankere versie van zichzelf.
Hevige discussie
Voor nu is het echter nog altijd geen pretje om dik te zijn in Japan. Zeker voor de mannen. Want hoewel sommige vrouwen het iets minder zwaar hebben dankzij bladen zoals LaFarfa of idol-groepen zoals Big Angel, hebben mannen nog geen vertegenwoordiging in de media. Buiten de sumo-worstelaars om natuurlijk.
Daarbij komt ook dat de Japanse maatschappij maar langzaam verandert en vaak lang en hard vasthoudt aan tradities. Het ziet er dan ook niet naar uit dat de discriminatie en pesterijen tegenover mensen met overgewicht in Japan snel voorbij zullen zijn.
